Bad breath ခံတြင္းနံ႔ မေကာင္းရင္

လူေတြထဲက ၂၅% ဟာ အနည္းနဲ႔အမ်ား ခံတြင္းနံ႔ မေကာင္းၾကပါ။ Bad breath ခံတြင္းနံ႔ မေကာင္းတာကို ေဆးစာနဲ႔ Halitosis ေခၚတယ္။ သြား-ခံတြင္းေရာဂါနဲ႔ တျခား က်န္းမာေရး အေျခအေနေတြကေန ျဖစ္ေစတယ္။ အစားအေသာက္ ေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ေစတယ္။ ၈၅-ဝဝ% ဟာ ခံတြင္းနဲ႔ ဆိုင္တယ္။ အသား-ငါးစားတာ၊ အရက္ေသာက္တာ၊ ေဆးလိပ္ ေသာက္တာ၊ ေဆးငံုတာေတြေၾကာင့္လဲ အနံ႔ မေကာင္းေစဘူး။ လူဝလို႔လဲ ျဖစ္တတ္တယ္။                                                              
• အစားအစာေတြကို ပါးစပ္ကေန စားေသာက္လိုက္ျပီးရင္ ေက်ခ်က္ျပီးေနာက္ ေသြးထဲေရာက္မယ္။ ေနာက္မွာ အဆုပ္ကို ေရာက္ရာကေန အသက္ရွဴထုတ္ေတာ့ ဆိုင္ရာ အနံ႔ထြက္ေစတယ္။ ပါးစပ္ထဲမွာ အစားအစာေတြ ကပ္သတ္ က်န္ေနရင္ (ဗက္တီးရီးယား) ေတြ ေပါက္ဖြါးေစမယ္။ သူတို႔ထဲမွာ အနံ႔ ဆိုးေစတာမ်ိဳးေတြ ရွိတယ္။ Bacteria ကေန toxins အဆိပ္လို ျဖစ္လာေစႏိုင္တယ္။ ေဆးမကုရင္ သြားဖံုးေရာ ေမးရိုးပါ ေရာဂါ ရေစႏိုင္တယ္။
• ၾကက္သြန္ျဖဴ၊ ၾကက္သြန္နီေတြ စားရင္ Brushing and flossing ပါးစပ္ေဆး၊ သြားတိုက္တာေတာင္မွ ခဏတာ အနံ႔ ဖံုးေပးတာ ေလာက္သာ တတ္ႏိုင္တယ္။
• သြားတု တပ္တာ ေနရာမက်ရင္၊ (ရိစ္) မိႈေရာဂါရရင္၊ သြားပိုးစားရင္လဲ အနံ႔မေကာင္းတာ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။
• Dry mouth (Xerostomia) ပါးစပ္ေျခာက္ေနတာျဖစ္လို႔လဲ ျဖစ္ႏိုင္ေသးတယ္။ တံေတြးဟာ ပါးစပ္ကို သန္႔ရွင္းေပးတယ္။ အက္စစ္ဓါတ္ကို ေျဖေပးတယ္။ ေသသြားတဲ့ (ဆဲလ္) ေတြကိုလဲ ရွင္းေပးတယ္။ တံေတြးနည္း-ေျခာက္ေနရင္ အဲလို ေကာင္းက်ိဳးေတြ မျဖစ္ေစေတာ့ဘဲ ပုပ္နံ႔ထြက္လာေစတယ္။ ပါးစပ္ေျခာက္ေနတာက ေဆး၀ါးေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Salivary gland တံေတြး ထြက္အိတ္ေတြ ေရာဂါရေနလို႔လဲ ျဖစ္ေစတယ္။
• ႏူမိုးနီးယား၊ ေလျပြန္ေရာင္၊ နာတာရွည္ (ဆိုင္းနပ္စ္) ေရာဂါ၊ တာရွည္ႏွာရည္ယိုတာ၊ ဆီးခ်ိဳ၊ အက္စစ္ရည္ အထက္ ဆန္ေရာဂါ၊ အသဲေရာဂါ နဲ႔ ေက်ာက္ကပ္ ေရာဂါေတြ ေၾကာင့္လဲ အာေခါင္ေျခာက္ ေနႏိုင္တယ္။

(၁) လွ်ာ
Don't let your tongue become a dirty carpet! လွ်ာကို ညစ္ေထးေနတဲ့ ေကာ္ေဇာလို မျဖစ္ပါေစနဲ႔လို႔ တင္စား ေျပာၾကတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ခံတြင္းနံ႔ မေကာင္းတာကို လွ်ာေၾကာင့္ျဖစ္ရတာ ၈ဝ-၉ဝ% ရွိတယ္။ လွ်ာမွာေနတဲ့ (ဗက္တီးရီးယား) ကေန Malodorous compounds နဲ႔ Fatty acids ေတြ ျဖစ္လာေစတယ္။ လူတိုင္းမွာရွိေနတဲ့ အဲလို ပိုးေတြက လွ်ာရဲ႕ ေနာက္ပိုင္းမွာေနၾကလို႔ သန္႔ရွင္းေရးလုပ္တာ မထိေရာက္ေစဘူး။ ႏွာရည္ယိုေနတာ၊ အာေခါင္ ေျခာက္ေနတာေတြေၾကာင့္ ပိုဆိုးေစတယ္။ Anaerobic bacteria အမ်ိဳးအစားပိုးေတြက ပိုဆိုးေစတယ္။ ၾကာေတာ့ Putrescent smell of indole, Skatole, Polyamines အနံ႔ေတြ ဒါမွမဟုတ္ Rotten egg ဥပုပ္တဲ့အနံ႔မ်ိဳး ထြက္မယ္။ Volatile sulfur compounds (VSCs) အနံ႔မ်ိဳးျဖစ္တယ္။ Hydrogen sulfide, Methyl mercaptan, Allyl methyl sulfide နဲ႔ Dimethyl sulfide ေတြကို ဆိုလိုတာျဖစ္တယ္။ ဒီလိုေၾကာင့္ျဖစ္သူေတြက Mints, Mouth sprays, Mouthwash ေတြ သံုးႏိုင္တယ္။ ဒါေတြကလဲ အနံ႔ဆိုကို ဖံုးေပးတာသာျဖစ္တယ္။ လွ်ာကို သန္႔ရွင္းေရးက ပိုအေရးၾကီးတယ္။

(၂) Mouth
ပါးစပ္၊ ပါးစပ္ထဲမွာ ဗက္တီးရီးယား အမ်ိဳးအစားေပါင္း ၆ဝဝ ေက်ာ္ရွိတယ္။ အဒီထဲက တခ်ိဳ႕ေတြက အနံ႔ဆိုး ထြက္ေစေအာင္ လုပ္ႏိုင္တယ္။ သူတို႔ကေန Proteins (ပရိုတင္း) ေတြကို ေခ်ဖ်က္ျပီး Amino acids (အမိုင္ႏိုအက္စစ္) ေတြ ထြက္လာမယ္။ ဆက္ျပီး Hydrogen sulfide နဲ႔ Methyl mercaptan ေတြ ျဖစ္တဲ့ အနံ႔ဆိုး ဓါတ္ေငြ႔ေတြ ျဖစ္ေစမယ္။ Bad mouth ဆုိတာ အာဖရိက ကလာတဲ့ က်ိန္စာသေဘာ ျဖစ္ျပီး ဒီေခတ္မွာ သူမ်ားအျပစ္တင္တာကို ေျပာတာျဖစ္တယ္။ ဗမာေတြကေတာ့ ခံတြင္းနံ႔ ေကာင္းခ်င္ရင္ မုသား မေျပာပါနဲ႔တဲ့။

(၃) Gum disease
 သြားဖံုးေရာဂါေတြေၾကာင့္လဲ ျဖစ္တယ္ဆိုတာကို အားလံုးကေတာ့ လက္မခံပါ။

(၄) Nose
 ႏွာေခါင္း၊ ဒုတိယလိုက္တယ္။ Sinus infections (ဆိုင္းနပ္စ္) ေရာဂါ ထိပ္ခပ္နာ နဲ႔ Foreign bodies ျပင္ပ-ပစၥည္း ဝင္ေနတာေတြကေန ျဖစ္ေစမယ္။

(၅) Tonsils 
အာသီးေရာဂါကေန (ဆဲလ္) ပ်က္စီး-ေသဆံုးတာေတြေၾကာင့္ အနံ႔ဆိုး ထြက္ႏိုင္တယ္။ ၃-၅% မွာျဖစ္တယ္။

 (၆) Esophagus
အစာျမိဳျပြန္မွာ Hiatal Hernia နဲ႔ GERD ေရာဂါရေနရင္ျဖစ္မယ္။ Zenker's diverticulum ေရာဂါ ကေနလဲ ျဖစ္တယ္။

(၇) Stomach 
အစာအိမ္ေၾကာင့္ သိပ္မျဖစ္ေစတတ္ပါ။ ေလခ်င္တက္တာေတာ့ ျဖစ္မယ္။

(၈) Systemic diseases 
တျခားေရာဂါေတြကေတာ့ Fetor hepaticus ေရာဂါ၊ အသက္ရွူလမ္း ေအာက္ပိုင္း ေရာဂါေတြ၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါေတြ၊ ကင္ဆာ၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ နဲ႔ Metabolic dysfunction ေရာဂါ၊ လွ်ာ-ကင္ဆာ၊ လည္ေခ်ာင္း-ကင္ဆာ နဲ႔ အစာျမိဳျပြန္-ကင္ဆာေတြ ျဖစ္တယ္။

Management ဘယ္လိုကုသမလဲ
• Good oral hygiene ခံတြင္း သန္႔ရွင္းပါ။ Fluoride toothpaste (ဖလိုရိုက္) ပါတဲ့ သြားတိုက္ေဆးနဲ႔ တေန႔ ၂ ၾကိမ္ သြားတိုက္ပါ။ အစာစားျပီးရင္လဲ သြားတိုက္ပါ။ သြားပြတ္တံကို ၂-၃ လ တခါ အသစ္လဲပါ။
• Floss ဒါမွမဟုတ္ Interdental cleaner သြားၾကားသန္႔ရွင္းနည္း တေန႔တခါ လုပ္ပါ။
• သြားအတုကို ညအခ်ိန္ ျဖဳတ္ထားျပီး သန္႔ရွင္းေပးပါ။
• သြားဆရာဝန္နဲ႔ ပံုမွန္ (တႏွစ္ ႏွစ္ခါ) စစ္ေဆးကုသပါ။
• ေရမ်ားမ်ား ေသာက္ပါ။
• Chewing gum ငံုပါ။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ သၾကား မပါတာကို ငံုပါ။ Sucking on candy စုပ္ရတဲ့ အစားအစာမ်ိဳးကေန သြားရည္ ပိုထြက္ေစတယ္။ သၾကားမပါရင္ ပိုေကာင္းတယ္။
• ေၾကာ္ညာျပီး ေရာင္းေနတဲ့ Mouthwashes ပါးစပ္ေဆး ေဆးရည္ေတြကို သတိျပဳသံုးပါ။ ခဏေလာက္သာ အနံ႔ဆိုးကို ဖံုးေပးမယ္။ Astring-O-Sol, Colgate, Dentyl pH, Listerine, Oral-B, Sarakan, Scope နဲ႔ Tantum verde ေတြျဖစ္တယ္။ Oral-B ကို ၂၀၀၉ ကတည္းက ေရာင္းခြင့္ပိတ္လိုက္ျပီ။
• Antiseptic mouth-rinse ေတြက ပိုးေတြေသေစမယ္။ 3G Mouthwash, All-Fresh, Alna Biotech, Am Pm Mouthwash, Ampm Mouthwash, Angelica Mouthwash, Antiplaque Mouthwash, Antiseptic & Antiplaque Mouthwash, Chlorex Mouthwash, Chlorhexadine Gluconate Mouth Wash, Chlorhexidine Mouthwash, C-Nate--Chlorhexidine Gluconate, Dysinc Mouthwash, FRESHO Mouthwash, Gumdent Mouthwash, Herbal Mouthwash, Listerine Liquid Mouthwash, Mouthwash (AMPM), Nirmal Mouth Wash, Oral care Flavours and Fragrances, Oraline Mouthwash (Chlorhexidine Mouthwash) နဲ႔ Speedent Mouth Wash ေတြ ျဖစ္တယ္။
• လွ်ာကို ညင္ညင္သာသာ တေန႔ ၂ ခါ သန္႔ရွင္းပါ။ လွ်ာေပၚက Bacterial biofilm ဗက္တီးရီးယား၊ Debris အစာ အၾကြင္းအက်ံေတြ နဲ႔ Mucus အက်ိအခြ်ဲေတြကို Tooth brush, Tongue cleaner, Tongue brush/scraper စတဲ့ လွ်ာေဆးကရိယာ သံုးပါ။ ဇြန္းနဲ႔လဲ လုပ္လို႔ ရပါတယ္။ လွ်ာကို မခိုက္မိပါေစနဲ႔။ လွ်ာေနာက္နားမွာ V-shaped ပံုရွိေနတဲ့ Taste buds အရသာခံ အသီး-အဖုေလးေတြကို မထိခိုက္ေစပါနဲ႔။
• Gargling တခုခုစားျပီးတိုင္း ပါးစပ္ ပလုပ္က်င္းပါ။ Streptococcus salivarius K12 ေဆးလဲသံုးႏိုင္တယ္။ Antibacterial mouthrinses က အက်ိဳးရွိေစတယ္။ ဗက္တီးရီးယားေတြကိုႏိုင္တဲ့ Cetylpyridinium chloride, Chlorhexidine, Zinc gluconate, Essential oils, နဲ႔ Chlorine dioxide ေတြကို သံုးတယ္။ တခ်ိဳ႕က Odor eliminators အနံ႔ကိုႏိုင္တဲ့ Oxidizers ေတြကိုလဲ သံုးတယ္။
• အိမ္သံုး-ေဆးနည္းေတြ = Areca nut ကြမ္းသီး-အစို၊ Betel leaf ကြမ္းရြက္ နဲ႔ Betel leaf ကြမ္းသီး-အေျခာက္ေတြကို ဝါးခိုင္းတယ္။ တခ်ိဳ႕က ဒီလိုလုပ္တာ Squamous cell carcinoma ကင္ဆာ ျဖစ္ေစမလား စိုးရိမ္တယ္။ Lemon သံပုရာ-ေရွာက္သီး၊ Clove ေလးညွင္း၊ Cardamon seeds ဖါလာေစ့၊ Aniseed စမုန္စပါး၊ Apple ပန္းသီး၊ Zinc သြပ္ဓါတ္ပါတဲ့ အစားအစာေတြ၊ Green tea ေရေႏြးၾကမ္း၊ Baking soda (ဆိုဒါ)၊ Hydrogen peroxide ဟိုက္ဒရိုဂ်င္-ပါေအာက္ဆိုက္ ေတြကိုလဲ သံုးႏိုင္တယ္။
• သြား-ခံတြင္း ေကာင္းေနေပမဲ့ အနံ႔မေကာင္းေသးရင္ တျခား က်န္းမာေရး စစ္ေဆးရမယ္။

နာတာရွည္ ပါးစပ္နဲ႔ မေကာင္းသူေတြကို ကုရတာ ခက္တယ္။ တာရွည္ျဖစ္ေနရင္ Periodontal disease သြားဖံုးေရာဂါကို ဆက္ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ Plaque on teeth သြားအေပၚဖံုအလႊာ ျဖစ္လာရင္ အဲလိုေရာဂါ ျဖစ္ေစတယ္။

Mouthwashes သံုးျပီး Chronic halitosis နာတာရွည္ ခံတြင္းနံ႔ ဆိုးေနတာကို ေကာင္းေစတယ္လို႔ သုေတသနက သက္ေသ မျပႏိုင္ပါ။ ကိုယ့္ခံတြင္းနံ႔ကို သိပ္ေကာင္းေစခ်င္လို႔ ေဆးလာကုသူေတြထဲက ကဲသူေတြကို Halitophobia ဆိုတာ Delusion halitosis လို႔ ေခၚတယ္။ အလိုလို ၾကာညိဳနံ႔ သင္းခ်င္ေနသူကို ေျပာတာပါ။
                                       ေဒါက္တာတင္ေဆြ